Collega’s van de LerarenKamer
Op de vraagstelling van de minister hoe om te gaan met het groeiende antisemitisme bij de behandeling van de Holocaust op scholen zijn tal van antwoorden vanuit verschillende perspectieven te geven. Een van die adviezen – bedoeld als aanzet tot een discussie op 30 september in Utrecht – volgt hieronder
Bijdrage Jan Verweij
De Volkskrant opent zeer actueel op woensdag 25 september met de volgende kop: ‘Rohani noemt Holocaust ‘verwerpelijke misdaad’ ’ en vervolgt dan: ‘De Iraanse president Hassan Rohani beschouwt de Holocaust als een verwerpelijke misdaad, begaan door de nazi’s tegen het Joodse volk. Dat antwoordde Rohani dinsdag (lokale tijd) tegen de tv-zender CNN op de vraag of hij, net als zijn voorganger Mahmoud Ahmadinejad, geloofde dat de Holocaust een mythe is.’
Dat een dergelijk bericht een zo’n prominente plaats toegewezen krijgt, zegt voldoende over de actualiteit van antisemitisme. Misschien is het aantal incidenten waarin sprake is van antisemitisme op zich niet maatgevend voor de actualiteit, maar dat geldt zeker niet voor de ernst: onderzoeken wijzen zelfs op een vermindering van die incidenten (bron Anne Frankstichting), maar wijzen ook op het feit dat de incidenten juist intensiveren.[i] Hoe ernstig de overheid dit probleem neemt, blijkt uit moties in Tweede Kamer aangenomen 16/03/2011 en uit recente kamervragen van A. Rouvoet.[ii] In de publieke opinie is een burgermeester die op 4 mei óók bij de Duitse oorlogsgraven wil stilstaan, meteen een Holocaust-ontkenner![iii] Het NRC pakte op 15 maart jongstleden groots uit met een dubbelpagina onder de koppen ‘Ik ben tevreden met wat Hitler met de joden heeft gedaan’ en met ‘Ik haat joden gewoon. Die gedachte kun je niet bij me weghalen.’[iv] Ook het voetballen met de kransen neergelegd in Ede op 4 mei staat ons allemaal nog wel bij.
Verschillende instanties hebben in het verleden al gereageerd en hebben ook initiatieven ontplooid, onder andere de stichting DIVERSION, bureau voor maatschappelijke innovatie, die joden en moslims samen (zij-aan-zij) de klassen heeft ingestuurd om zo tolerantie, begrip en vooral sociale cohesie te bewerkstelligen. De resultaten hiervan waren overigens boven verwachting positief.[v]
Desondanks blijft antisemitisme de kop opsteken, niet in het minst omdat de koppeling van de huidige politiek in Israel (en de VS) met het lot van de joden in WO II gemaakt wordt, helemaal als de VS aan Israel gekoppeld wordt en deze weer aan de joden in WO II: wie tegen de VS is, is tegen Israel, is dus daardoor alleen tegen alle joden, ook die uit het verleden. De situatie in het Midden-Oosten geeft niet veel hoop op verandering, sterker: deze werkt juist als een katalysator.
In discussies tussen historici over hoe om te gaan met het antisemitisme wordt deze vraag al langer gesteld, niet alleen op het HAVO en het VWO: ook op het VMBO of op MBO’s wordt binnen een vak als Mens en Maatschappij hierover gesproken.
Het is ontegenzeggelijk zo dat de Holocaust op veel scholen gezien wordt als het middel om aandacht te vragen voor respect, acceptatie en tolerantie. Een klein onderzoekje laat al zien dat veel methodes als zij aandacht vragen voor WO II, dit als volgt doen: de Aanleiding (1), Nederland in de bezetting (2), WO Europees gezien (3) en de Afloop (4) in vier paragrafen en de Holocaust en lessen als ‘Nooit meer Auschwitz’ minimaal een gelijke hoeveelheid ruimte en aandacht toebedelen; in illustraties is de verdeling vaak nog meer ongelijk.
Dat de Holocaust behandeld moet worden en een intrinsiek waarde in het onderwijs verdient, staat voor ons vast, maar als dit onderwerp als drijfveer voor het aankweken van een goed burgschap averechts werkt – als het paard achter de wagen spannen -, zou het misschien aanbeveling verdienen een andere insteek te nemen, een die ook de Holocaust meer waarde en aandacht in zich geeft.
Zo zien we dat ook Indische Nederlanders al langer verwijtend constateren dat een eurocentrische benadering van WO II de overhand heeft gekregen; ook bij de herdenking van 400 jaar slavernij komt de ruime (en wellicht dus onevenredige) aandacht voor de Holocaust naar voren. Irritatie is dus niet alleen voorbehouden aan islamitische jeugd, de uiting daarop gelukkig wel anders.
Nederland is de laatste decennia zoveel pluriformer en multicultureler geworden dat een eurocentrische benadering van bijvoorbeeld WO II geen recht meer doet aan afkomst en verbondenheid van veel leerlingen. Mondiale ontwikkelingen plaatsen Israel in het hart van een oorlogsgebied.
Dit laat overigens onverlet de noodzaak de Holocaust uiteraard wel (en ook uitvoerig) te behandelen, maar het zou misschien juister zijn die alleen te plaatsen in een historische context – eventueel in de context van genocide, dus als één van de vele zwarte bladzijdes die de mensheid kent en heeft gekend, tussen die van bijvoorbeeld de slavernij, de recente gebeurtenissen in Joegoslavië, de Goelag Archipel, de slachting van de Hutu’s en Tutsi – in plaats van voornamelijk instrumenteel om tolerantie, acceptatie en sociale cohesie aan te kweken.
Kortom:
-belang van aandacht voor de Holocaust staat boven iedere discussie,
maar
-om juist dit onderwerp (soms zelfs slechts alleen maar in deze waarde) te gebruiken als voertuig voor tolerantie lijkt mede gezien de veranderende samenstelling van de Nederlandse populatie niet langer gewenst (en lijkt zelfs juist contraproductief),
en
-gezien de mondiale politieke ontwikkelingen verdient het wellicht aanbeveling dit (óók) een vast onderdeel in de aandacht voor genocide te laten zijn.
……………….maar het zijn maar gedachten om de discussie aan te gaan!
Aan een eventuele aanbeveling van de minister aan leerkrachten de Holocaust in dit andere perspectief te behandelen dient wel – weer gezien de gevoeligheid – een consultatie van joodse organisaties vooraf te gaan alsmede een duidelijke motivering!
Dit onderwerp in het grotere geheel van ‘pesten’ behandelen komt mij – dus – niet relevant (en juist averechts) voor.
Jan Verweij
N.B. Met dank aan Rijk Vlaanderen en Thea Nieuwenhuis voor de feedback.
[i] Zie onder andere: http://www.nik.nl/2013/07/veel-antisemitisme-middelbare-scholen-anne-frank-stichting-signaleert-van-voetbal-antisemitisme-tot-holocaustontkenning-in-de-klas/
[ii] De Kamer, gehoord de beraadslaging, van mening, dat kennis van de Holocaust belangrijk is in de strijd tegen antisemitisme en een goede behandeling van de Holocaust op scholen daarom van groot belang is, constaterende, dat uit onderzoek blijkt dat één op de vijf geschiedenisdocenten in de vier grote steden weleens heeft meegemaakt dat hij of zij de Holocaust niet of nauwelijks ter sprake kon brengen, omdat vooral islamitische leerlingen er moeite mee zouden hebben, van mening, dat leraren en scholen toegerust moeten zijn om, juist daar waar onaangepast gedrag van leerlingen tot problemen leidt, de Holocaust op een goede manier ter sprake te brengen en alle leerlingen te onderwijzen over dit belangrijke thema, verzoekt de regering in gesprek te gaan met de lerarenopleidingen over de plaats van de Holocaust in het onderwijs en in de opleidingen, vanuit de ambitie dat elke leraar voldoende toegerust is om ook onder moeilijke omstandigheden de holocaust te behandelen op een wijze die recht doet aan het onderwerp en de Kamer over de uitkomsten te informeren, en gaat over tot de orde van de dag.